Από την αρχαία ελληνική Οξύνεια στη σλαβική Μερίτσα και πάλι στην Οξύνεια Δρ. ΕΥΘΥΜΙΟΣ ΧΡ. ΠΑΠΑΧΡΗΣΤΟΣ

Από την αρχαία ελληνική Οξύνεια

στη σλαβική Μερίτσα και πάλι στην Οξύνεια

 

Δρ. ΕΥΘΥΜΙΟΣ ΧΡ.  ΠΑΠΑΧΡΗΣΤΟΣ

- ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ –

Η ΟΞΥΝΕΙΑ στην αρχαιότητα

1.Η πρώτη γραπτή αναφορά στην Οξύνεια πριν από τον Στράβωνα περιορίζεται σε μια επιγραφική μαρτυρία την οποία επισημαίνει ο Γ. Α. Πίκουλας: «Η μοναδική επιγραφική μνεία, με τη διάφορη μάλιστα απόδοση του ονόματος της πόλεως ως Οξύνιον, αποτελεί μια ακόμη ένδειξη: σε κατάλογο θεωροδόκων του Ασκληπιείου της Επιδαύρου περί τα μέσα του 4ου αι. π.χ. η σειρά των πόλεων είναι: Οξύνιον, Φαρκαδών, Άδραξ, Γυρτώνη, Λάρισα, Ομόλιον, που αποδίδει με σωστή τάξη τους σταθμούς της αντίστοιχης διαδρομής των θεωρών».

Εξάλλου, σε μια επιστημονική μελέτη του παν/μίου Ohio δημοσιεύονται το 1992 κατάλογοι των θεωροδόκων στην Επίδαυρο, μεταξύ των οποίων ο κατάλογος IG  IV2  94 Ib.1:

 

Εικ. 1: Από τον κατάλογο θεωροδόκων του Ασκληπιείου της Επιδαύρου (IG  IV2  94 Ib.1)

Οι θεωροδόκοι (θεαροδόκοι) υποδέχονταν τους θεωρούς (πρεσβευτές) τους οποίους απέστελνε η πόλη-διοργανώτρια αγώνων προς τις προσκεκλημένες ελληνικές πόλεις-κράτη για να αναγγείλουν τη διοργάνωση των αγώνων. Οι προσκεκλημένες πόλεις έστελναν μετά τους δικούς τους θεωρούς. Από τους καταλόγους των θεωροδόκων στο Ασκληπιείο της Επιδαύρου («Επιδαύρια» ή «Ασκληπιεία» πιθανώς το 359 π.Χ.) ο ερευνητής αντλεί πληροφορίες για το δρομολόγιο που ακολοθούσαν οι θεωροί για την αναγγελία των αγώνων σε  ελληνικές πόλεις π.χ. της Θεσσαλίας. Από τον εν λόγω κατάλογο θεωροδόκων, όπου ΟΞΥΝΙΟ(Ν . - -) αναγράφεται στην πρώτη θέση, συμπεραίνεται ότι η αρχαία Οξύνεια α) ήταν πόλις-κράτος και β) συμμετείχε στα «Επιδαύρια» ή «Ασκληπιεία»  στην Επίδαυρο. Δυστυχώς δε διασώθηκε το όνομα του θεωροδόκου από το ΟΞΥΝΙΟΝ.

2

Ως γνωστόν, το δεύτερο γραπτό τεκμήριο της αρχαιότητας για την ύπαρξη της πόλης ΟΞΥΝΕΙΑ μάς το δίνει ο αρχαίος έλληνας ιστορικός και γεωγράφος Στράβων (63 π.Χ. – 23 ή 26 μ.Χ.), ο οποίος με τη «Γεωγραφία» του έγραψε ένα από τα ιστορικά σημαντικότερα έργα της εποχής λίγο πριν και μετά τη γέννηση του Χριστού. Στο έργο του «Γεωγραφία» ο Στράβων αναφέρει μεταξύ άλλων ότι «... καὶ πόλις Ὀξύνεια παρὰ τὸν Ἴωνα ποταμὸν. (...) Πλησίον δὲ (...) καὶ Αἰγίνιον (...) καὶ αἱ τοῦ Ἴωνος εἰς τὸν Πηνειὸν συμβολαί» (Στράβων, Γεωγραφία, VII, 9), δηλ. ότι «...υπάρχει και η πόλη Οξύνεια κοντά στον Ίωνα ποταμό (Μύκανη / Mουργκάνης). Κοντά βρίσκεται και το Αιγίνιο (Καλαμπάκα). Εκεί κοντά ο παραπόταμος Ίων χύνεται στον Πηνειό». Αναμφισβήτητα, λοιπόν, η αρχαία Οξύνεια προϋπήρχε οποιασδήποτε άλλης ονομασίας αυτής της πόλης ή του οικισμού. Eίναι, επίσης, βέβαιον ότι η αρχαία Οξύνεια ως παρόχθια πόλις-κράτος δεν ήταν κτισμένη στη σημερινή θέση, αλλά - παρά τις όποιες αντίθετες και μη τεκμηριωμένες απόψεις -  κοντά στις όχθες  ποταμού. Κατά την άποψη τού Γ. Α. Πίκουλα, θεωρείται βέβαιη η ταύτιση της αρχαίας Οξύνειας με την περίοπτη θέση Παλαιόκαστρο (τοπική ονομασία: η Μπουρίλα), δίπλα στον ποταμό Ίωνα (σημερινή Μύκανη/Μουργκάνης με τον παραπόταμο Τρανό Ποτάμι) κοντά στη συμβολή τού Ίωνα/Μουργκάνη στον ‘Ανω Πηνειό και κοντά στο Αιγίνιο (Καλαμπάκα). Στο Παλαιόκαστρο/Μπουρίλα πιθανολογούνται, μάλιστα, υπολείμματα αρχαίου τείχους (δυτικά τής παλαιάς σιδηροδρομικής γραμμής) και η περίμετρός του μάλλον είναι αρκετά μεγάλη, για να θεωρηθεί μόνον αρχαία φρυκτωρία προς μετάδοση σημάτων με πυρσούς. Δεν έχουν πραγματοποιηθεί ακόμη αρχαιολογικές ανασκαφές ούτε στο λόφο ούτε στην κοιλάδα. Σύμφωνα με τον Γ. Πίκουλα «... τούτη η ταύτιση όχι μόνον δεν αντίκειται στην αναφορά του Στράβωνος, αλλά αντιθέτως το συγκεκριμένο χωρίο σχεδόν ΄φωτογραφίζει΄ το Παλαιόκαστρο: είναι πράγματι παρόχθιο στον Ίωνα ποταμό, του οποίου η ταύτιση με τον Μουργκάνη πρέπει να θεωρείται ως αδιαμφισβήτητη. Είναι, επίσης, πλησιόχωρα στη συμβολή του Ίωνος/Μουργκάνη με τον (Άνω) Πηνειό και το Αιγίνιον, που βρισκόταν στην Καλαμπάκα. Το Παλαιόκαστρο/Οξύνεια ανήκοντας διαχρονικώς στην Εστιαιώτιδα, πρέπει να θεωρηθεί ως ο ακραίος από τους επώνυμους, μεθόριος οικισμός της τελευταίας στα ΒΒΑ της ...» και αιτιολογεί αυτή την εκτίμησή του με το ότι «σύμφωνα με τα δεδομένα της έρευνας, το Παλαιόκαστρο Ξηροκάμπου αποτελεί τον πλέον σημαίνοντα αρχαίο οικισμό στη λεκάνη της απορροής του Ίωνος/Μουργκάνη που θα μπορούσε να διεκδικήσει το status πόλεως και το όνομα Οξύνεια...».  

Εκφράζεται βέβαια και η άποψη ότι η αρχαία Οξύνεια δε βρισκόταν σε λόφο, αλλά  «εν τη κοιλάδι της Μερίτσας», δηλ. στις όχθες του Ίωνα, όπου και τα ερείπιά της, ότι στον λόφο Παλαιόκαστρο-Μπουρίλα, πιθανώς, ήταν ένα φρούριο (ακρόπολη) και ότι η αναφερόμενη από τον Στράβωνα απόσταση από την Άζωρο μέχρι την Οξύνεια είναι κατά 60-80 στάδια εσφαλμένη. Ο Ν. Γεωργιάδης σημειώνει ότι «ο  ποταμός τών Χασίων, όστις πηγάζων εκ των ομωνύμων ορέων παρά το χωρίον Λογγά και παραρρέων τα χωρία Γερακάρι, Κριτσοτάδες, Χαλινάδα, Κερασιά, , Σταγιάδες, Οστροβός, Βελιμέστι καί τινα άλλα, χύνεται εις τον Πηνειόν ... Είνε δε ούτος Μερίτσα, Κακοπλεύρι ο υπό του Στράβωνος καλούμενος ... Ίων, εν τη κοιλάδι του οποίου έκειτο η πόλις Οξύνεια, της οποίας τα ερείπια ανευρίσκονται και σήμερον παρά την Μερίτσαν, αλλ΄ η υπό του συγγραφέως σημειουμένη απόστασις της μαρτημένη, υπερβαίνουσα κατά 60-80 στάδια τον ειρημένον αριθμόν». Πεειρημένης πόλεως από του Αζώρου της Τριπολίτιδος εις 120 στάδια είνε ηριγράφοντας, μάλιστα, τη γεωμορφία τών χωριών στην περιοχή Δεσκάτης, ο  Γεωργιάδης τονίζει ότι στα μέρη αυτά, ασήμαντα στην αρχαιότητα, «... δεν απαντώσιν ερείπια αρχαίων πόλεων ειμή μόνον εν τη ς Μερίτσας κατά τον άνω ρουν του Ίωνος, ένθα παρατηρούνται τα ερείπια της Οξυνείας». κοιλάδι

Στο σφάλμα του Στράβωνα σχετικά με την απόσταση Οξύνειας – Αζώρου αναφέρονται, επίσης, οι Παπασωτηρίου Γ. και Θανοπούλου Αν., στη μετάφραση του έργου τού Friedrich Stählin, Η αρχαία Θεσσαλία: «Την απόσταση από την ΄Αζωρο και την Οξύνεια τη δίνει πολύ μικρότερη από την πραγματική». Ο ίδιος ο Stählin σημειώνει: «Ο Μουργκάνης ονομαζόταν από τους αρχαίους Ίων. Αυτός πηγάζει ανάμεσα από τη βορειοδυτική Ελλάδα ... Υποθέτω ότι η Οξύνεια βρισκόταν δίπλα από τον Ίωνα κοντά στη Μερίτσα, ενώ η Μονδαία αντίθετα στο εύφορο οροπέδιο της Δεσκάτης ... Εκεί βεβαίως δεν είναι γνωστά ακόμη κάποια ερείπια ...». 

3

Μια εντελώς άλλη διάσταση του ρόλου της αρχαίας Οξύνειας αναπτύσσει ο άγγλος περιηγητής William Martin Leake στα μέσα του 19ου αιώνα (χωρίς, όμως, να τεκμηριώνει επαρκώς την άποψή του). Αναφερόμενος στους «Ταλάρους», από τους οποίους ένα αποκεκομμένο φύλο είχε περιέλθει σε έριδες με τους Αίθικες λόγω των πηγών τού Πηνειού στην Πίνδο, o Leake πιθανολογεί, μάλιστα, την αρχαία Οξύνεια ως την πρωτεύουσα των Ταλάρων! «Μια άλλη φυλή, κάποτε ηπειρωτική, αλλά εν συνεχεία θεσσαλική, ήταν οι Τάλαρες, τους οποίους ο Στράβωνας περιγράφει ως ένα ΄απόσπασμα΄ (κομμάτι) των Ταλάρων, οι οποίοι κατοικούσαν κοντά στο όρος Τόμαρος και στην ίδια την Πίνδο. Ως εκ τούτου φαίνεται να έχουν μετακινηθεί μακρύτερα από την Τρικαλινή πεδιάδα απ’ ότι οι Αίθικες, έχοντας κυριεύσει ίσως τις κορυφογραμμές στη βορειο-ανατολική πλευρά της μεγάλης Τυμφαίας κοιλάδας, ή εκείνες (τις κορυφογραμμές) που τώρα σχηματίζουν την περιοχή της Κράτζιοβας,  οπότε σ΄ αυτήν την περίπτωση είναι πιθανόν ότι η φυλή χωρίς όνομα στη θεσσαλική πλευρά της Πίνδου, η οποία είχε διαμάχη με τους Τυμφαίους που αφορούσε τις πηγές του Πηνειού, ήταν οι Τάλαρες. Πιθανόν ο γαλακτίτης λίθος να ήταν η κρήνη για την οποία οι Τάλαρες επέμεναν πως ήταν οι αληθινές πηγές του Πηνειού. Το καλύτερο μέρος της περιοχής των Ταλάρων (έτσι όπως τοποθετείται) ήταν η κοιλάδα του ποταμού τής Μιρίτζας, ή μεγάλου παραπόταμου του Πηνειού, ο οποίος ενώνεται μαζί του λίγο πιο πάνω από τα Μετέωρα. Αυτός ο χείμαρρος εκεί μπορεί με λίγη δυσκολία να ταυτοποιηθεί με τον Ίωνα, ο οποίος σύμφωνα με τον Στράβωνα ήταν ο βασικός παραπόταμος του Πηνειού, και ενωνόταν μαζί του κοντά στο Αιγίνιο. Οπότε η Οξύνεια, η πόλη που βρισκόταν δίπλα στον Ίωνα, ίσως η πρωτεύουσα των Ταλάρων, κατείχε πιθανότατα την κοιλάδα τής  Μιρίτζας.»).

Επικαλούμενοι τις παραπάνω περιγραφές τών Leake και Stählin, άλλοι συγγραφείς εγκυκλοπαιδιών στα μέσα του 19ου αι. μνημονεύουν την Οξύνεια ως «Oxyneia, Oxynia, Oxynium ή Οξύνιον»: 

α) «Oxynia (Οξύνεια, Strabo VII, p. 227), Stadt  der Talares in Thessalien am Fl.  Ion, einem Nebenflusse des Peneus. Nach Leake North. Gr. IV p. 279, im Thale von Miritza» (= Οξύνεια, ... πόλις των Ταλάρων στη Θεσσαλία στον ποταμό Ίωνα, έναν παραπόταμο του Πηνειού. Κατά τον Leake North. Gr. IV p. 279, στην κοιλάδα της Μιρίτσας), 

β) «OXYNEIA (Οξύνεια), a town of Thessaly, situated on the Ion, a tributary of the Peneius, and perhaps the capital of the Talares, occupied probably the valley of Miritza». γ) «Oxyneia or Oxynia (Ancient Greek: Ὀξύνεια), or Oxynium or Oxynion (Ὀξύνιον), was a town and polis (city-state) of ancient Thessaly, situated on the Ion, a tributary of the Peneius, and perhaps the capital of the Talares. It is described by Strabo».

...

4

...

Αναζητώντας γραπτές πηγές για την ΟΞΥΝΕΙΑ και ιδιαίτερα με την ορθογραφική μορφή «Οξύνια» ή «Οξύνιον»,  τυχαία ανακάλυψα το όνομα «Οξύνιος» (ένας από τους γιους τού Έκτορα) και απλώς το παραθέτω, χωρίς να είναι σαφώς εμφανής οποιαδήποτε σχέση αυτού του κυρίου ονόματος με την «Οξύνια» > «Οξύνεια»: 

α) «ΟΞΥΝΙΟΣ, υιός του Εκτορος, και αδελφός του Σκαμάνδρου, ός τις μετά την καταστροφήν της Τροίας ελθών μετά  του αδελφού του εκ της Λυδίας επανέκτισεν αύθις το Τρωικόν βασίλειον». 

β) «ΟΞΥΝΙΟΣ, Sohn des Hektor. Priamos schickte den O. mit dessen Bruder Skamandrios während der Belagerung von Troja nach Lydien. Sie wurden so erhalten u. nahmen nach dem Fall Trojas dieses wieder in Besitz» (= ΟΞΥΝΙΟΣ, γιος του Έκτoρα. Ο Πρίαμος έστειλε τον Ο. με τον αδελφό του Σκαμάνδριο κατά την πολιορκία της Τροίας στη Λυδία. Έτσι σώθηκαν και μετά την πτώση της Τροίας την ανακατέλαβαν».)  

γ) „Oxynios, der Sohn des Hektor, wurde mit seinem Bruder Skamandrios von Priamos während der Belagerung von Troja nach Lydien geschickt und nahm nach dem Abzuge der Hellenen die väterliche Herrschaft wieder in Besitz“ (= Οξύνιος, ο γιος του Έκτoρα,  εστάλη με τον αδελφό του Σκαμάνδριο από τον Πρίαμο κατά τη διάρκεια της πολιορκίας της Τροίας στη Λυδία και μετά την αποχώρηση των Ελλήνων ανακατέλαβε την πατρική κυριαρχία).

...

5

...

Οι Σλάβοι κατοικούσαν ως επί το πλείστον σε (ημι)ορεινές περιοχές, σε πλαγιές και ασχολούνταν με τη γεωργία και κτηνοτροφία. Η παρουσία τους και η δράση τους άφησαν ίχνη στην ελλαδικό χώρο. Σλαβικής προέλευσης είναι αρκετές λέξεις στην ελληνική γλώσσα, ιδιαίτερα στα μέρη της Δ. Θεσσαλίας όπως βίτσα, γρεντιά, οβορός, αστρέχα, βιρός (Vir =  βαθύ μέρος του ποταμού), γκορτσιά, γ(κ)ουστερίτσα, καρβέλι, Βελίκα (velik = μεγάλος), Μουτσ(ι)άρα (= βάλτος, έλος), σβάρνα, στάνη (σλαβ. stan = τόπος εγκατάστασης και όρος της κτηνοτροφίας) τσέλιγκας κλπ. και ένας πλήθος σλαβικών  τοπωνυμίων, τα οποία συνήθως λήγουν σε –ιτσα, -ετσα, -αινα, -οβο(ς), -οβα κλπ. Αυτά τα τοπωνύμια τα εντοπίζει κανείς κυρίως σε πλαγιές βουνών, σε παραποτάμιες, λίγα σε πεδινές και σπάνια σε παράκτιες περιοχές. Την αρχαία ελληνική ΟΞΥΝΕΙΑ οι Σλάβοι μάλλον, δεν την κατοίκησαν πλέον (ίσως ήταν ήδη κατεστραμμένη) και σε άγνωστο χρονικό σημείο είτε μετονόμασαν τον νέο οικισμό στη σημερινή πλαγιά σε ΜΕΡΙΤΣΑ είτε τον ίδρυσαν εξ  αρχής ως ΜΕΡΙΤΣΑ.

Ούτε η διοίκηση του Βυζαντίου, ασχολούμενη με άλλα θέματα της αυτοκρατορίας, δεν κατήργησε ή δεν ελληνοποίησε τα σλαβικά τοπωνύμια, επομένως δε διόρθωσε την εσφαλμένη, μη δόκιμη ονομασία ΜΕΡΙΤΣΑ στο ορθόν ΟΞΥΝΕΙΑ! 

Στην τοπωνυμιολογία είναι αποδεδειγμένο ότι η προέλευση της τοπωνυμικής κατάληξης –ιτσα (-itsa/-ica) είναι σλαβικό δάνειο και η κατάληξη αυτή χαρακτηρίζει ονόματα ποταμών, ρευμάτων, νησιών, κόλπων και ακρωτηρίων. Στις σλαβικές γλώσσες η κατάληξη –ica/-itsa χρησιμοποιείται σε ονόματα θηλυκού γένους. Επίσης στο τοπωνύμιο «Γάβροβο» (ή «Γαύροβο») το επίθημα –οβο έχει σλαβική ρίζα  [граб (γκραμπ)]) = είδος σφένδαμου (δέντρο σκληρό, ίσως «γαύρος» δηλαδή το «γαυρί») και σημαίνει περιοχή, όπου ευδοκιμούν πολλά τέτοια δέντρα, ενώ ο Μ. Vasmer το ανάγει στο βουλγαρικό τοπωνύμιο «Gabrovo» = τόπος με λευκές οξυές (φυτωνύμιο). Γενικά οι καταλήξεις -οβο / -οβo αναμφίβολα είναι σλαβικές, δηλώνουν τόπο και χρησιμοποιούνται στον σχηματισμό ονομάτων πόλεων, οικισμών: Μέτσοβο, Τσεπέλοβο, Μυρόκοβο κ.ά Ως εκ τούτου «... το επίθημα -οβο είναι σλαβικό, καθώς αυτό δεν αμφισβητείται από τους γλωσσολόγους και από όσους ασχολούνται με τέτοια ζητήματα» . Αν γίνει δεκτή η υπόθεση ότι η παλαιά ονομασία του σημερινού χωριού Οξύνεια Καλαμπάκας «ΜΕΡΙΤΣΑ» δυνατόν να  προέρχεται από τη βλάχικη λέξη «μέρου» = μηλιά, που σημαίνει περιοχή όπου ευδοκιμούν μηλιές, τότε αυτή η ερμηνεία προσκρούει στο επίθημα -ίτσα που προδίδει ασφαλώς σλαβική προέλευση και δε συμβιβάζεται με κάποια βλάχικη ρίζα. Το ίδιο ισχύει και για το σλαβικής ρίζας τοπωνύμιο «Οστροβο» (= Αγναντιά) το οποίο ως «Ostrov(o)» απαντάται στη Ρουμανία, Σερβία, Κροατία και Βουλγαρία με τη σημασία «νήσος». Ο Ασημάκης επιμένει στην αναγωγή αυτού του τοπωνυμίου στη βλάχικη λέξη «ούστουρου» = καίω (ουστούροβο > ούστροβο > όστροβο = καμμένο). 

Ως προς την αναζήτηση της τοπωνυμικής αλήθειας για την πιθανή ετυμολογία της ΜΕΡΙΤΣΑΣ  μόνον τούτο εν συντομία: Η «ΜΕΡΙΤΣΑ» ή «ΜΙΡΙΤΣΑ» αποτελείται από το πρώτο συνθετικό «ΜΕΡ-» / «ΜΙΡ-» και το δεύτερο συνθετικό-επίθημα σλαβικής προέλευσης «–ΙΤΣΑ». Άγνωστη όμως φαίνεται η πρόελευση του λήμματος «ΜΕΡ-» ή «ΜΙΡ-«, μέχρι τώρα τουλάχιστον. Το λήμμα «mera» (мера) στις σλαβικές γλώσσες σημαίνει γενικά «μέτρο» και το ρήμα «merit» (мерить) σημαίνει «μετρώ» (επομένως «μετρημένο», «χαρτογραφημένο μέρος»), ενώ η λέξη «mir» (мир) μεταφράζεται και ως «ειρήνη» ή «κόσμος». Υπάρχει μια αρχαιοσλαβική κατάληξη σε  -ika και οι αλλοιώσεις της σε –ica, -ice.  Θεωρείται λοιπόν τεκμηριωμένο ότι το επίθημα «-ίτσα» στο τοπωνύμιο ΜΕΡΙΤΣΑ έχει σλαβική προέλευση.

Στο λεξικό της παλαιάς γλώσσας των εγγράφων στη Λιθουανία και Πολωνία (1874)  τού Harbačėŭski περιλαμβάνεται, μάλιστα, ολόκληρο το λήμμα Merica με την ερμηνεία «Μερίτσα: δασάκι το οποίο διαφέρει από το ονομαζόμενο «σύλβα» δάσος με το ότι αυτό είναι φυλλοβόλo δάσος και όχι δάσος με κωνοφόρα δέντρα. Μερίτσα μπορεί να αναφέρεται και σε μια δασώδη περιοχή». Σε διάφορα σλαβόφωνα λεξικά βρίσκει κανείς ερμηνείες του λήμματος ΜERICA όπως «αγορά», «δασώδες έδαφος», «δάσος», «όριο μεταξύ δημοτικής περιοχής και δάσους», «φυλλοβόλο δάσος», «μετρημένο μέρος/δάσος», «βοσκοτόπι», «δρυόδασος». Πάντως όλες αυτές οι πιθανές ερμηνείες συγκλίνουν στο ότι η περιοχή της Μερίτσας ήταν δασώδης και ενδεχομένως χαρτογραφημένη προς συγκεκριμένη χρήση.

Κάποιοι, επιχειρώντας μια ετυμολογία του ονόματος, ερμηνεύουν τη «Μερίτσα» / «Μιρίτσα» (Μερ- / Μιρ-  +  -ica) ως «ειρηνικό παραποτάμιο μέρος» που συμβιβάζεται κάλλιστα και με το σλαβικό λήμμα «mir», δηλ. «ειρήνη», και το επίθημα – ica, ως χαρακτηριστικό των ποταμών.

6

...

Στον ακόλουθο χάρτη του βιλαετίου Τρικάλων και Φαναρίου αναγράφεται η Μirca Κatuna (λείπει το i μετά από το r = Mirica) κι άλλα γειτονικά χωριά όπως «Ostrovos»,  «Gabrova», «Aspro Klisia» κλπ.

 

Εικ. 3: Τμήμα του χάρτη του βιλαετίου Τρικάλων και Φαναρίου

με την αναγραφή «Mirca Katuna» και γειτονικά χωριά.

7

Κατάστιχο: φύλλα 124b και 125a  

 

8

Κατάστιχο: φύλλα 126a και 126b

   

Εικ. 5: Κατάστιχο: φύλλα 126a και 126b  (= φορολογικοί κατάλογοι) 1454/55 στην οθωμανική γραφή,

αναφερόμενα στη Μερίτσα  (με κόκκινη υπογράμμιση η ΜΕΡΙΤΣΑ στην αραβική γραφή)

9

Μετάφραση από τα οθωμανικά τουρκικά (αραβική γραφή) 

στα  νέα τουρκικά και μετά στα νέα ελληνικά

Κατάστιχο: φύλλο 124b 

Με τους δικούς του θωρακοφόρους στρατιώτες

Τιμάριο του Κράβαρη και του Λυκούρεση/Λυκουρέση· τρώνε και εκστρατεύουν από κοινού οι δυο τους

Μερίδιο

Στο χωριό Μερίτσα/Μιρίτσα Κατούνα)

Στέφος Χορσάτης/ Χορθιάτης	Δημήτρης Ορφανός	Γιώργος Σπανός	Στίνης Σορλίνης/Σορλίτης (;)	Πρόγονος Γόρτζας/ Γούρτζας/ Γορίτζας/Γουρίτζας
Γκίνης Μάρτης/ Μαρτίνης	Χήρα Έλενα/Ελίνα/ Αλίνα Κουτσοχέρη	Καράλης/ Κράλης Ορφανός	Γκιώνης Κυράνης/Κυράτης/ Κεράνης/Κεράτης	Γιώργης Ορφανός
Πέτρος Τσαπόγας	Λίκας/Λέκας Τσαπόγας	Λάζαρος Τσαπόγας	Χήρα Θοδώρa Μαρτίνη	Δημήτρης Κότσας/Κούτσας
Ματαράγκας Κότσας/ Κούτσας	Θοδωρής Τοβάκος/ Τουβάκος	Μιχάλης Σπαθάς	Αντρέας Κότσας/ Κούτσας	Γιώργης Σταθούνης
Θοδωρής Αλίνης/Ελίνης	Δημήτρης Τσαγκάρης

σιτάρι κριθάρι και άλλα λινάρι φόρος μύλων

25 κοιλά 92 κοιλά    7       15

8/κοιλό σύνολο 5/κοιλό σύνολο

     200       460

φόρος προβάτων β)

Κατάστιχο: φύλλο  125a

φόρος προβάτων φόρος χοίρων φόρος εγκληματιών και γάμου ισπέντζα

80 50 22    512

δεκάτη αμπελιών

100

Σύνολο: νοικοκυριά/εστίες χήρες

20    2

Παραγωγή (φοροπρόσοδος): χίλια τετρακόσια σαράντα έξι

_________________________________________________________________

α) Πιθανόν η λέξη Κατούνα αναφέρεται σε οικισμό, έχει διάφορες σημασίες όπως κατοικία, στρατόπεδο, σκηνή, καθώς και την προσωρινή εγκατάσταση.

β) Στο τέλος της σελίδας γράφουν συνήθως την πρώτη λέξη της επόμενης σελίδας για να βεβαιωθούν ότι δεν θα υπάρξει κάποια εξωτερική επέμβαση στο φορολογικό κατάστιχο.

Πίνακας 1: Κατάστιχο των σελίδων 124b και 125a

10

Κατάστιχο: φύλλο 126a

Με την πανοπλία του θωρακοφόροι στρατιώτες   1  σκηνή  1

Τιμάριο του Θοδωρή και του Δημήτρη· τρώνε και εκστρατεύουν οι δυο τους από κοινού. Επειδή ο προαναφερθείς Δημήτρης ήταν βοϊνούκος και είχε πάει (διασκορπιστεί) στα χωριά και ήταν και μουλτεζίμης, δόθηκε [το τιμάριο] στον προαναφερόμενο Θοδωρή για να το έχουν από κοινού.

Δημήτρης Πρωτόγερος	Πέτρος αδερφός Πρωτόγερου	Δημήτρης Κεμεντσάς	Ανδρέας Σόλιζας	Γκίνης Ράφος/Ράκος
Δημήτρης Φρατής	Γκίνης Φρατής	Γιώργης Φρατής	Πέτρος Κατάκαλος	Δημήτρης Γόρτζας/Γούρτζας/ Γορίτζας/Γουρίτζας

Πρόγονος Βιραμσάκης (;)	Γκίνης Γόρτζας/ Γούρτζας/ Γορίτζας/ Γουρίτζας	Γιάννης Ρούσινος (;)	Λίκας/Λέκας Πετρονάμποβας (;)	Μαρτίνης Μανόλιζας
Γιάννης Κατάκαλος	Γκίνης Ζόζαλης/ Ζούζαλης	Γκίνης Μπίτας/Μπέτας	Μαλακάσης Μπόζας/Μπούζας	Γιάννης Στίνης
Μιχάλης Αντρώνης/ Ανδρώνης	Γιώργης Αντρώνης/ Ανδρώνης	Γιάννης Ντόμπρος	Βασίλης Ντόμπρος	Γιώργης Ντόμπρος
Γιάννης Ντόμπρος	Θοδωρής Ντόμπρος	Χήρα Μαρίκα Ντόμπρου	Χήρα Θοδώρα Δημαρ[ά] (;)	Χήρα Μαρία Βλίσα/Βλέσα
Χήρα Μαρία Αντρώνη/ Ανδρώνη	χήρα [δυσανάγνω-στο] Βλίσα/Βλέσα	Χήρα Θοδώρα Σιράκου/ Συρράκου	Χήρα Φροσύνη Πουργάνου	Χήρα Μαρία Πετρονάμποβα (;)
Δημτρης Μαριάς/Μαρίας	Βρετός Ουζμάνος	Γκίνης γιος Γόρτζας/Γούρτζας Γορίτζας/Γουρίτζας	Μαρτίνης Κυράνης/ Κυράτης/ Κεράνης/Κεράτης	Φώτας Ντόμπρος
Στέφανος Ντόμπρος	Γιώργης Φορέστης (;)	Γκιώνης Κακούσης/Κακώσης

σιτάρι κριθάρι κ.ά. λινάρι δεκάτη αμπελιών + φόρος βαρελιών

25 κοιλά 21 κοιλά    10 50

8/κοιλό σύνολο 5/κοιλό σύνολο

    200     105

φόρος προβάτων φόρος χοίρων φόρος εγκληματιών και γάμου    ισπέντζα

108 40 40      929

Σύνολο: Νοικοκυριά (εστίες)  35 χήρες    8

Παραγωγή (φοροπρόσοδος): χίλια τετρακόσια ογδόντα δύο

Πίνακας 2: Κατάστιχο: φύλλα 126a και 126b

11

 

Εικ. 6: Απόσπασμα από το 5ο φύλλο της «Χάρτας της Ελλάδος» του Ρήγα Βελεστινλή –

τμήμα της Θεσσαλίας με την περιοχή Οξύνειας

...

12

Με το Β.Δ. από 4 Ιανουαρίου 1884 καθορίστηκε το έμβλημα του δήμου έτσι ώστε «... η σφραγίς του δήμου Οξυνείας φέρη έμβλημα εν τω μέσω μεν «μαινάδα εν κατατομή κρατούσαν εν τη δεξιά λόγχην, εν δε τη αριστερά προς τα κάτω κρεμάμενον λαγωόν» κύκλωθεν δε τας λέξεις «δήμος Οξυνείας»...», ενώ είχε απορριφθεί η πρόταση του δημοτικού συμβουλίου του δήμου να περιλαμβάνεται στο έμβλημα ελάφι κάτω από τον ίσκιο δένδρου.

13

...

Μια απλή ματιά στα πρώην τοπωνύμια επαρκεί να διαπιστώσει κανείς ότι μέχρι το 1928 η Ελλάδα βρίθει  σλάβικων, τούρκικων, αρβανίτικων, βλάχικων, βενετσιάνικων και κακόηχων τοπωνυμίων. Επειδή η μικρασιατική εκστρατεία/καταστροφή και η επακόλουθη προσφυγιά μετατοπίζουν το κύριο βάρος της πολιτικής στην επούλωση των προκληθέντων πληγών το 1922/23, η πολιτεία επιλαμβάνεται της μετονομασίας τοπωνυμίων εκ νέου το 1926 όταν με σχετικό διάταγμα (17.09.1926) επιτρέπεται «ίνα μεταβληθώσι ξενόφωνα ή κακόηχα ονόματα συνοικισμών, πόλεων ή κωμών». Οι νομαρχιακές υποεπιτροπές μελετούν, προτείνουν μετονομασίες τοπωνυμίων και μετά τη δημοσίευση της μετονομασίας «απαγορεύεται απολύτως η χρήσις των παλαιών ονομάτων». Η παράβαση της απαγόρευσης «αποτελεί πταισματικήν παράβασιν τιμωρουμένην με πρόστιμον μέχρις 100 δραχμών ή με κράτησιν μέχρι 10 ημερών». 

Στο πλαίσιο αυτής της διαδικασίας εντάσσεται η σταδιακή μετονομασία 2.500 τοπωνυμίων. Μια από αυτές αφορά το χωριό με το παλαιό, ξένο όνομα ΜΕΡΙΤΣΑ, στο οποίο με το διάταγμα από 12.03.1928 «περί μετονομασίας κοινοτήτων και συνοικισμών» (ΦΕΚ 81 / 14.05.1928) χορηγήθηκε πάλι το αρχικό, αρχαίο ελληνικό όνομα ΟΞΥΝΕΙΑ, όπως αναφέρεται ήδη στον Στράβωνα: « ... προτάσει του επί των Εσωτερικών Υπουργού, στηριζομένη εις γνωμάτευσιν της Επιτροπείας των Τοπωνυμιών της Ελλάδος, εκγρίνομεν ίνα αι κάτωθι κοινότητες και συνοικισμοί αυτών μετονομασθώσιν ως εξής: ... ΙΕον. ΕΝ ΤΩ ΝΟΜΩ ΤΡΙΚΚΑΛΩΝ. 1ον ...  2ον. Εν τη Επαρχία Καλαμπάκας: ... 220) Η κοινότης Μερίτσης μετονομάζεται εις «κοινότητα Οξυνείας» και ο ομώνυμος αυτής συνοικισμός Μερίτσα εις «Οξύνεια» (η)». 

Η Γεωγραφική Υπηρεσία στη συνέχεια αλλάζει εκ βάθρων τον ελληνικό χάρτη. Βέβαια, τα νέα τοπωνύμια αποτελούν μεν την επίσημη ονομασία, όμως η χρήση τους δεν περνά άμεσα στην καθημερινή ζωή των κατοίκων. Ως εκ τούτου παρατηρείται η ταυτόχρονη, διπλή αναφορά τού παλαιού και του νέου ονόματος. Γι΄ αυτό επειδή δεν είχε περάσει στη συνείδηση και στη χρήση όλων η ονομασία τού χωριού ΟΞΥΝΕΙΑ και εχρησιμοποιείτο παράλληλα και η παλαιά ονομασία ΜΕΡΙΤΣΑ, η μάχη που δόθηκε κοντά στο χωριό ανάμεσα στις ενωμένες αντάρτικες ομάδες και στο ιταλικό απόσπασμα (διλοχία) επιδρομής στις 11 και 12 Φεβρ. 1943, επικράτησε να λέγεται «ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΜΕΡΙΤΣΑΣ», αλλά στη βιβλιογραφία αναφέρεται ως επί το πλείστον ως «ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΟΞΥΝΕΙΑΣ».

Αξιομνημόνευτο είναι το γεγονός ότι οι γεωγραφικοί στρατιωτικοί χάρτες των Ιταλών και Γερμανών εισβολέων το 1941 ανέφεραν ακόμη την παλαιά ονομασία ΜΕΡΙΤΣΑ!!! 

Ευχαριστούμε τον Δρ. Παπαχρήστο Ευθύμιο για την παραχώρηση του υλικού  και αναμένουμε  την ολοκληρωμένη δημοσίευση της έρευνας του!